Cudzoziemiec otwiera firmę
Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej nowe możliwości aktywności gospodarczej otworzyły się nie tylko przed podmiotami polskimi ale również przed obywatelami z innych krajów Wspólnoty na terenie Polski. Nie wszyscy z nich zainteresowani są zakładaniem spółek kapitałowych. Wielu z nich chciałoby podjąć działalność gospodarczą w jak najprostszej formie np. bez konieczności rejestracji działalności w rejestrze sądowym, wniesienia wkładów. Polskie przepisy dają prawo do prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej przez cudzoziemca. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807), która weszła w życie 21 sierpnia 2004 r., osoby zagraniczne z państw członkowskich Unii Europejskiej i państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą w Polsce na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy. Poniżej zostaną przedstawione warunki podjęcia działalności gospodarczej a także obowiązki publiczno – prawne z nią związane.
Rejestracja działalności gospodarczej
Wpis do ewidencji działalności gospodarczej
Warunkiem wstępnym do podjęcia działalności gospodarczej przez cudzoziemca w Polsce jest uzyskanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej we właściwym urzędzie gminy (miasta lub dzielnicy). Właściwy urząd gminy (miasta), w którym należy złożyć wniosek w sprawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, określa się według głównego planowanego przez tegoż cudzoziemca miejsca prowadzenia działalności w Polsce. Urząd ten jest właściwy dla cudzoziemców nie posiadających zezwolenia na pobyt w Polsce.
Cudzoziemiec podający dla celów rejestracyjnych jako miejsce wykonywania działalności gospodarczej miejscowość położoną za granicą, nie uzyska wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Powinien wskazać miejsce wykonywania działalności gospodarczej w Polsce, co oczywiście wiąże się z koniecznością posiadania tytułu prawnego do korzystania z lokalu, np. na podstawie umowy najmu, w którym ma być prowadzona działalność gospodarcza.
Wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej podlega opłacie skarbowej w wysokości 100 zł. Wniosek należy złożyć na formularzu stosowanym przez dany urząd. Cudzoziemiec obowiązany jest złożyć do akt ewidencyjnych kopię paszportu, poświadczoną za zgodność z oryginałem przez upoważnionego pracownika urzędu.
Osoby zagraniczne prowadzące w Polsce działalność gospodarczą i posiadające zezwolenie na pobyt składają wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej w urzędzie właściwym ze względu na miejsce ich zamieszkania. Zaświadczenie urzędu o dokonaniu wpisu do ewidencji działalności gospodarczej wydawane jest w terminie od kilku do kilkunastu dni.
Rejestracja do celów statystycznych w systemie REGON
Kolejnym krokiem przy zakładaniu działalności gospodarczej w Polsce jest uzyskanie numeru krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON) we właściwym (wojewódzkim) urzędzie statystycznym. Wniosek o wpis do rejestru REGON należy zgłosić na urzędowym formularzu RG-1. Do wniosku należy dołączyć zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej. W przypadku, gdy wniosek składany jest przez pełnomocnika należy do niego dołączyć pełnomocnictwo w oryginale. W przypadku składania wniosku bezpośrednio w urzędzie statystycznym zaświadczenie o nadaniu numeru REGON wydawane jest „od ręki”.
Konto bankowe
Po otrzymaniu numeru REGON konieczne jest założenie w Polsce konta bankowego dla potrzeb rozliczeń firmowych. Podania takiego konta domagać się będzie urząd skarbowy.
Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP)
Dla celów rozliczeń podatkowych każda osoba prowadząca działalność gospodarczą w Polsce powinna posługiwać się numerem identyfikacji podatkowej (NIP), który można uzyskać we właściwym dla niej urzędzie skarbowym.
W celu uzyskania NIP, we właściwym urzędzie skarbowym należy złożyć formularz NIP – 1, do którego należy dołączyć kopie następujących dokumentów (niektóre urzędy domagają się aby były to kopie uwierzytelnione lub poświadczone urzędowo):
zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej,
zaświadczenie o numerze REGON,
umowa o prowadzenie konta bankowego,
umowa potwierdzająca prawo do korzystania z lokalu, w którym ma być siedziba przedsiębiorstwa,
umowa z doradcą podatkowym lub z biurem rachunkowym, przez które mają być prowadzone księgi handlowe i rozliczenia podatkowe (o ile podatnik nie będzie prowadził ksiąg i rozliczeń samodzielnie).
Jeżeli wniosek składany jest przez pełnomocnika należy do niego dołączyć oryginał pełnomocnictwa.
Osoby zamierzające rozpocząć w Polsce działalność gospodarczą mają obowiązek zgłoszenia identyfikacyjnego do NIP nie później niż w terminie złożenia pierwszej deklaracji odnośnie zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT – 5 lub PIT-5L).
Podatek od towarów i usług (VAT)
Rejestracja oraz zasady rozliczeń
Co do zasady każdy podmiot prowadzący w Polsce samodzielnie działalność gospodarczą (produkcja, handel, świadczenie usług), wpisany do ewidencji działalności gospodarczej, staje się niejako automatycznie podatnikiem VAT.
Wiąże się to z koniecznością rejestracji działalności dla potrzeb VAT. W niektórych tylko przypadkach określonych przepisami ustawy o VAT podatnikowi może przysługiwać zwolnienie podmiotowe lub przedmiotowe. Podatnik musi zarejestrować się dla potrzeb VAT w urzędzie skarbowym właściwym na miejsce wykonywania czynności podlegających temu podatkowi. W tym celu należy dokonać zgłoszenia rejestracyjnego na urzędowym formularzu VAT – R.
W przypadku planowanych transakcji wewnątrzwspólnotowych do VAT- R należy dołączyć formularz VAT-R/UE.
Składając zgłoszenie rejestracyjne w urzędzie gminy (miasta) należy uiścić opłatę skarbową (za potwierdzenie zgłoszenia) w wysokości 152 zł. Urząd skarbowy wydaje potwierdzenie nadania NIP dla celów VAT na formularzu VAT – 5, a dla celów transakcji wewnątrzwspólnotowych na formularzu VAT – 5UE. Numer dla celów transakcji wewnątrzwspólnotowych to NIP poprzedzony jest prefiksem PL.
Dla celów rozliczeń VAT podatnik ma obowiązek składania w urzędzie skarbowym co miesiąc deklaracji VAT-7. Deklaracja VAT – 7 składana jest za okresy miesięczne w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu.
Cudzoziemiec zarejestrowany na potrzeby VAT w Polsce staje się podatnikiem, do którego mają zastosowanie wszelkie przepisy polskiej ustawy o VAT. Podatnik zarejestrowany w Polsce staje się odrębnym podmiotem działającym niezależnie od podmiotu zarejestrowanego dla celów VAT za granicą (np. w Austrii).
Pomimo, iż obaj „podatnicy” to de facto jedna i ta sama osoba (cudzoziemiec prowadzący samodzielnie działalność gospodarczą w Austrii i w Polsce) to z punktu widzenia polskiego VAT są to dwa odrębne podmioty.
Przemieszczenie towarów pomiędzy Polską i zagranicą
W sytuacji gdy np. austriacki podatnik VAT w ramach prowadzonej działalności gospodarczej będzie dokonywał międzyzakładowych przemieszczeń własnych dóbr (towarów) z jednego państwa unijnego do drugiego takie przesuwanie towarów będzie podlegało opodatkowaniu polskim VAT.
Stanowi o tym przepis art. 11 ust. 1 ustawy z 11.03.2004 r o podatku od towarów i usług. Zgodnie z nim za wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, za wynagrodzeniem, uznaje się również przemieszczanie przez podatnika z danego kraju członkowskiego należących do niego towarów z terytorium innego państwa członkowskiego UE do Polski, jeżeli towary te zostały nabyte na terytorium innego państwa członkowskiego i będą służyły czynnościom wykonywanym przez niego w Polsce.
Przesunięcie towarów podlega opodatkowaniu w kraju nabywcy co powoduje konieczność zarejestrowania się przez ich właściciela na potrzeby VAT w kraju przeznaczenia towarów. Wynika to z obowiązku podawania na fakturze dla odbiorcy towaru jego numeru identyfikacyjnego NIP, który nie może być taki sam jak numer dostawcy. Właściciel towarów przesuwanych przez niego z jednego do innego państwa UE powinien więc posiadać unijny numer identyfikacyjny dla celów transakcji wewnątrzwspólnotowych w obu państwach, tj zarówno w kraju dostawy, jak i kraju nabycia.
Przemieszczanie towaru w kraju wywozu traktowane jest jako wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów, opodatkowana stawką 0% (zwolnienie z prawem do odliczenia podatku naliczonego), zaś w kraju nabycia jako wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, opodatkowane właściwą stawką obowiązującą w tym kraju (w Polsce stawka 22%).
W celu udokumentowania przemieszczenia towarów z zagranicy (Austria) do Polski podatnik, aby dokonać rozliczenia podatku związanego z wewnątrzwspólnotowym nabyciem, powinien wystawić fakturę wewnętrzną VAT.
Natomiast warunkiem zastosowania stawki 0% w wewnątrzwspólnotowej dostawie z Polski za granicę (do Austrii) jest posiadanie przez dostawcę dowodu, że towar został wywieziony z Polski i dostarczony do Austrii.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Zgodnie z art. 3 ust. 2a ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (updof) osoby fizyczne nie posiadające miejsca zamieszkania w Polsce podlegają opodatkowaniu tylko od dochodów osiąganych w Polsce. Powyższa zasada ogólna ma zastosowanie przy uwzględnieniu postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. W celu wyjaśnienia zasad opodatkowania można posłużyć się przykładem obywatela Niemiec, który chce założyć w Polsce działalność gospodarczą.
W przypadku osoby z miejscem zamieszkania w Niemczech prowadzącej działalność gospodarczą w Polsce będą miały zastosowanie przepisy umowy z dnia 18 grudnia 1972 r. między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu w zakresie podatków od dochodu i majątku dotyczące opodatkowania zysków z przedsiębiorstw (14.05.2003 r. została podpisana nowa umowa, która wejdzie w życie najprawdopodobniej 01.01.2005 r.).
Zgodnie z art. 7 dotychczasowej umowy, zyski zagranicznych przedsiębiorców nie podlegają opodatkowaniu w Polsce, chyba że przedsiębiorcy ci prowadzą działalność gospodarczą poprzez położony tutaj zakład. Powstaje więc pytanie czy prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce przez niemieckiego przedsiębiorcę można potraktować jako zakład w rozumieniu powyższej umowy. Należy uznać, że prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce przez osobę fizyczną z Niemiec będzie traktowane jako zakład, w związku z czym zyski zagranicznego przedsiębiorcy mogą być opodatkowane w Polsce, jednak tylko w takiej mierze, w jakiej mogą być przypisane temu zakładowi. Z powyższego wynika, że zyski osiągane przez niemieckiego przedsiębiorcę z tytułu prowadzenia działalności w Niemczech nie będą opodatkowane w Polsce. Natomiast w Polsce będzie opodatkowany tylko przychód z prowadzonej tutaj działalności gospodarczej zgodnie z zasadami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przy ustalaniu zysków zakładu istnieje możliwość odliczenia nakładów ponoszonych przez zagraniczne przedsiębiorstwo dla tego zakładu.
Obywatel niemiecki może wybrać opodatkowanie dochodów z działalności gospodarczej w wysokości 19% na zasadach określonych w art. 30c updof. Warunkiem wybrania tej ryczałtowej formy opodatkowania jest złożenie w urzędzie skarbowym oświadczenia o wyborze tej formy opodatkowania najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia działalności, ale nie później niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu.
Podatnik będzie miał obowiązek składania co miesiąc deklaracji na zaliczkę miesięczną na podatek dochodowy według stawki 19% (PIT – 5L) do urzędu skarbowego i wpłacenia na rachunek bankowy urzędu zaliczki w wysokości 19% uzyskanego dochodu. Zaliczki należy wpłacać do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. W tym samym terminie należy składać deklarację PIT- 5L. Do dnia 30 kwietnia roku następnego (po roku podatkowym) na podatniku spoczywa obowiązek złożenia zeznania rocznego PIT – 36L, w którym powinien on dokonać ostatecznego rozliczenia podatku od uzyskanego dochodu w danym roku podatkowym.
Prowadzenie ksiąg
Jak wynika z art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (tj. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.) zagraniczne osoby fizyczne prowadzące w Polsce działalność osobiście, przez upoważnioną osobę, przy pomocy pracowników – mają obowiązek prowadzenia pełnych ksiąg handlowych – w odniesieniu do działalności prowadzonej w Polsce, bez względu na wielkość przychodów. Ze względu na przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, wydaje się (choć nie jest to jednoznacznie wyrażone w ustawie), że ten przepis dotyczy przedsiębiorców pochodzących z państw spoza Wspólnoty Europejskiej.
Do przedsiębiorców z Unii Europejskiej stosuje się zaś przepis art. 13 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z nim osoby zagraniczne z Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą w Polsce na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy, co może uprawniać cudzoziemca do prowadzenia ewidencji zdarzeń gospodarczych za pomocą znacznie prostszej podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Polskie urzędy skarbowe potwierdzają to stanowisko, że cudzoziemiec z Unii Europejskiej prowadzący działalność gospodarczą w Polsce może prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów.
Do jednoznacznego stwierdzenia, że cudzoziemiec z Unii Europejskiej może prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów brak jest precyzyjnych przepisów prawnych w ustawie o rachunkowości. Brak ten może wynikać z niedopatrzenia ustawodawcy.
Ubezpieczenie społeczne
Zasady, na podstawie których można ustalić gdzie podmiot prowadzący działalność gospodarczą w dwóch państwach unijnych podlega ubezpieczeniu społecznemu reguluje rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 149 z 5.07.1971, s. 2 i nast. ze zm.).
Zgodnie z art. 14a ust. 2 tego rozporządzenia osoba prowadząca działalność gospodarczą na terytorium dwóch państw członkowskich podlega ustawodawstwu tego państwa, na terytorium którego zamieszkuje, jeżeli wykonuje jakąkolwiek część swojej działalności na terytorium tego państwa.
Jeżeli nie prowadzi działalności na terytorium państwa członkowskiego, które zamieszkuje, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium prowadzi swoją podstawową działalność. Przykładowo osoba zamieszkująca we Francji i prowadząca działalność gospodarczą zarówno we Francji, jak i w Polsce podlega ubezpieczeniu społecznemu wyłącznie we Francji. Jeśliby natomiast prowadziła działalność wyłącznie w Polsce to podlegałaby ubezpieczeniu wyłącznie w Polsce, mimo miejsca zamieszkania w Francji.
Stwierdzenie czy w konkretnym przypadku zachodzi konieczność zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego w Polsce wymaga każdorazowego, odrębnego sprawdzenia istniejącego stanu faktycznego.
Przedsiębiorca podlegający ubezpieczeniu w Polsce powinien dokonać zgłoszenia, na specjalnych formularzach, we właściwym inspektoracie ZUS, w ciągu siedmiu dni od dnia rozpoczęcia działalności. Przedsiębiorca zatrudniający pracowników powinien w tych samych terminach dokonać ich zgłoszenia jako płatnik.